Gai hau gogoan hartu, arakatzen hasi eta oso gauza kuriosoak aurkitu ditut.
KILKERREN ZARATAK TENPERATURA NEURTZEKO
Amos Dolbear izeneko fisikariak aurkitu zuen 1897an kirkila espezie konkertu baten kasuan (Oecanthus niveus) erlazio funtzionala zegoela txirritxirrien maiztasunen eta giro tenperaturaren artean. Zer esan nahi dut esaldi potolo horrekin? Adibide batekin ikusiko da hobeto:
Minutuan 80 kir-kir egiten zituen kasuan tenperatura 15ºC zela neurtu zuen. 120 kir-kir egiten zituen kasuan, ordea, hozberoa 21ºCkoa zela ikusi zuen. Hortik, kir-kirren maiztasuna ezagututa, tenperatura zenbatekoa zen jakiteko araua edo formula atera ahal izan zuen. Hori bai, Dolbearrek ikusi zuen, baita ere, araua 5 eta 30ºC artean zela bakarrik egokia. Arau edo formula matematikoari, nola ez, Dolbearren legea izena jarri zioten. Hona hemen zein itxura daukan:
(non Tc tenperatura den ºC-tan eta N60 kilkerrak minutu baten egiten dituen kirrikirriak).
ARRAIN ARTISTA
Hemen, beste ezelako azalpenik gabe, bideo hau ikustera gonbidatzen zaituztet. 2 minutukoa da eta arrainaren lana benetan ikusgarria:
Arrain honek badu simetriaren zentzua garatuta, ezta?
FIBONACCIREN SEGIDA: 1,1,2,3,5,8,13,21
Honi heldu izan diogu lehenago ere. Hain gustuko ditudan Cristobal Vilaren bideoetako baten agertzen da Fibonacciren segidak naturan duen isla modu eder batean adierazita. Hona lotura: Nature by numbers.
Beste bideo honetan Fibonacciren segidari buruzko informazio gehiago lortuko duzu: La sucesión de Fibonacci
.
.
ERLEAK
Ezinbestekoa zen artikulu honetan erleak agertzea! Alejandriako Pappus, 300 urtearen bueltan bizi izan zenak jada luze eta zabal aztertu zituen erleen bizi ohiturak. Abarasketako hexagonoekin gordetzen duten ezti kopurua eta erresistentzia mekanikoa maximizatzeko gai dira.
Lorez-lore egiten dituzten bidaietan beti bide laburrenak aukeratzeko gaitasuna dute,eta haien artean nolabait komunikatzea lortzen dute bideak eta elikagaiak lortzeko leku egokiak non dauden elkarri adierazteko.
Intsektu txiki hauek tresna miresgarriak garatu dituzte bizirauteko eta baliabideak optimizatzeko. Hauek bai direla lan kooperatiboaren emaitzaren eredu!
KOPURUAK BEREIZTEKO GAITASUNA
Adibide asko eta asko aurkitu daitezke. Otto Koehlerrek, adibidez, usoak trebatu zituen 3 alpiste-ale zeuden ontziak bereizteko.
Irene Pepperberg-ek Alex loroa trebatu zuen kopuruak ezezik koloreak ere bereizteko.
Atal honetako protagonista nagusiak, hala ere, txinpanzeak dira zalantzarik gabe. Izan ere, zenbait kasutan kontatzeko gaitasuna garatzeaz gain, kopuruak adierazteko sinboloak, zenbakiak, alegia, ezagutzera iritsi dira. “Ai” izeneko txinpanzea izan zen gaitasun hau garatu zuenetako bat. Ikusi bideo honetan:
Nahi adina luzatu ahal izango genuke artikulu hau: izurdeak, igelak…beste hainbat adibide aurki daitezke animaliak eta matematikak nahastuta ageri direnak.
Hau guztia ikusi eta gero, niri zalantza bat geratzen zait.
Esan daiteke animalia eta beste bizidunek matematika egiten dutenik? Aurreko adibidetan ikusi dugunaren arabera, gure arau matematikoak jarraitzen ari dira ala haien portaerak guretzat ikuspegi matematiko batetik identifikagarriak dira besterik gabe? Beti horrela da? Ai-ren kasuan ere bai?
Hor uzten dut amua, bateren batek heldu nahi badio ere.
2 comments
Zelako polita dena!
Kilkerrena ezagutu nuenean harrituta geratu nintzen (aurreko mendean izan zen, aitortu behar dut). Harrigarria iruditzen zitzaidan . Garai hartan ez zegoen Internet eta ez zen erraza informazio gehigarririk topatzea.
Bi jakin-min neukan. Lehena, zelan egiten zuten soinua eta bigarrena zer dela eta maiztasuna aldatzen zuten tenperaturarekin.
Ez nituen erantzunak segituan topatu. Baina, egun batean nire eskuetara erantzuna ailegatu zen. Eta erantzuna dinot eta ez erantzunak, bi jakin-minek soluzio bera dutelako.
Zarata edo soinua hegaltzoekin egiten dute bata bestearen kontra mugituz eta igurtziz edo, eta hori hain zuen ere egiten dute haizagailu gisa, inguruko airea mugitzeko eta tenperatura bajatzeko; guk egingo genukeen bezala haizagailu elektrikoaz. Ta zenbat eta tenperatura handiagoa izan arinago eragiten diete hegalei tenperatura gehiago bajatu behar dutelako. Horrela uler daiteke tenperatura altuekin soinuaren maiztasuna are agudoagoa izatea.
Aurreko mendean be eta zenbakien inguruan irakurtzen beste kuriosidade batekin topatu nintzen. Baziren hizkuntzak hiru zenbakirekin bakarrik moldatzen zirenak: bat, bi eta asko. Hau da, ez zuten ez lau, ez bost… ezta beste guztiak erabiltzen. Antza denez ez zuten behar; oso ingurune oparoa bizi ziren eta ez zuten ezer metatu behar.
Horrek ere zer pentsa emoten du, ezta? Askotan beharizanetatik eraikuntza ederrak egiten ditugu.
Eskerrik asko.
Agur bero bat.
Fran
Author
On line harrapatu nauzu. Asko poztu nau zu berriz parte hartzen ikusteak! Eta zein ekarpen interesgarria! Kilkerraren kontu horretan, zergatia ez nuen ezagutzen! Erabat logikoa da, noski, baina irakurri eta gero. Ez zitzaidan okurrituko kilker gizarajoa berotuta ibiliko zenik! Eta zenbakiak eta hizkuntzak aipatu dituzula… baneukan asmoa egunen baten horri heltzeko. Zenbakien egituran beste hizuntza batzutan nola diren, alegia. Senegaleko lagun batek behin esan zidan bere hizkuntzan zenbakiak esaterakoan hitzak 5naka egituratzen dituztela, euskaran hogeinaka jarduten dugun bezala. Zer ez ote da egongo mundu zabal honetan!